Semantik Bir Analize İlmî Bir Tahlil

Kadınlar İle Tokalaşmanın Haramlığını Bildiren Hadislere Seman­tik Bir Analiz.

AHMET KELEŞ^[1]

Keleş: Giriş:
Modern zamanlara mahsus bir problem olan mahrem/yabancı kadın­lar ile tokalaşma, toplumumuzda za­man zaman tartışılan bir konudur.

Keleş: Bu çalışmamızda;yaşadığımız çağın sosyal şartlarının, kadın erkek iliş­kilerini farklı boyutlara taşımasıyla daha belirgin hale gelen tokalaşma problemi­nin dini kaynağı/delili olarak gösteri­len rivayetlere semantik bir tahlil yapma­ya ve metin tenkidinde bulunmaya çalı­şacağız.

Keleş: Çalışmamızın amacı, kadınlar ile tokalaşmanın “haram” olup, olmadı­ğını tespit değildir. Amacımız, söz konu­su rivayetlerden hareketle verilen “mah­rem/yabancı kadınlar ile tokalaşma haramdır” hükmünün ne derece isabet­li olduğunu, bu hükme delil sayılan riva­yetlerin (böyle bir hükmün çıkarılması için) yeterli olup olmadığını ve doğru an­laşılıp anlaşılmadığını semantik açıdan analiz yapmaktır.

Keleş: Tokalaşmanın Haramlığına Delil Sayılan Rivayetler

Keleş: Bu konuda varit olan riva­yetlerin çoğu Âişe’den nakledilmiştir. Ri­vayetler ise kadınların Rasûlullah’a bi­atleri ile ilgilidir. Kadın sahâbîlerin Hz. Peygamber’e biat etmeleri; Medîne’ye hicretten, Hudeybiye antlaşması sırasın­da ve Mekke’nin fethinden sonra olmak üzere birkaç defa olmuştur. Rasûlullah’ın kadınlardan biat almasının nedeni, Mümtehine Sûresi’nde nazil olan ayet­lerdir. Hudeybiye’de yapılan antlaşma­ya göre, İslam’ı kabul ederek Mekke’den Medine’ye gelen kadınların geri gönde­rilmesi gerekiyordu. Ancak müslüman bir hanımın, kafir kocasının nikahı altın­da kalamayacağı için Mümtehine Sûresi bu konuya açıklık getirmiş ve bu durum­daki muhacir kadınlar, imtihan edilerek, yani gerçekten inanmış olup olmadıkları araştırılarak, kendilerinden biat alınmış­tır. Çalışmamıza konu olan rivayetlerin çoğu, bu sosyal gelişmeler ile alakalıdır.

Keleş: Mümtehine Süresindeki ayet­ler şöyledir:

“Ey iman edenler! Mü’min hanımlar size katılmak üzere hicret etmiş olarak geldiklerinde onları imtihan edin. Ger­çi Allah onların imanlarını pek iyi bilir. Ama siz de onların mü’min oldukları­nı anlarsanız, artık onları kafirlere geri göndermeyin. Bundan böyle bu ha­nımlar kafir kocalarına, kafir kocala­rı da bu hanımlara helal değildir. Bu­nunla beraber kocalarına vermiş olduk­ları mehirleri siz iade ediniz. Kendileri­ne mehirlerini vererek bu kadınlar ile evlenmenizde bir sakınca yoktur. Kafir kadınları nikahınızda tutmayın. Onlara harcadığınız mehri, evlenecekleri ko­calarından isteyiniz. Kafirler de, İslam’a girip sizinle evlenen eşlerine sarf etmiş oldukları mehri sizden geri istesinler. Allah’ın hükmü budur. Aranızda o hük­meder. Zira Allah her şeyi hakkıyla bilir, tam hüküm ve hikmet sahibidir.”^[2]

“Ey peygamber! Mü’min hanım­lar Allah’a hiçbir surette ortak koşma­mak, hırsızlık yapmamak, zina etme­mek, çocuklarını öldürmemek, iftira­da bulunmamak, gayr-ı meşru bulduğu bir çocuğu kocasına isnat etmemek, se­nin kendilerine emredeceğin ma’rufta sana isyan etmemek hususlarında sana biat etmeye geldiklerinde, sen de on­ların biatlarını kabul et ve onlar için Allah’tan af dile. Çünkü Allah Gafur’dur, Rahîm’dir, affı ve ihsanı boldur.”^[3]

Keleş: Aşağıda zikredeceğimiz ha­disler, kadınların Rasûlullah ile biatleşmesi durumunu anlatan rivayetlerdir:

Âişe naklediyor: “Bu ayet ile ilgi­li olarak Rasûlullah kadınlar ile, Allah’a hiçbir şeyi eş koşmamaları konusun­da biat alıyordu. Rasûlullah biatı söz ile aldı. Onun eli, sahip olduğu kadınlar­dan başkasının eline değmemiştir.”^[4]

Buhârî, yukarıda vermiş olduğumuz Âişe’nin rivayetini müteakip Ümmü Atiyye’den de şu hadisi nakletmiştir:

“Rasûlullah ile biatleştik. Bana; “Allah’a hiçbir şeyi eş koşmasınlar aye­tini okudu. Bunun üzerine kadınlardan biri (kendisini kastediyor^[5]) hemen elini çekti ve şöyle dedi: Falanca kadın bana cahiliyye matemi tutmuştu onun ben­de hakkı var, ondan izin almak isterim. Rasûlullah bir şey demedi. Kadın gidip geldi ve biat etti.”^[6]

Buhârî aynı hadisi Kitâbu’ş-Şurût’ta şu lafızlar ile tahriç (rivayet) etmiştir:

Âişe naklediyor: “Vallâhi Rasûlullah’ın eli biatlaşma esnasında hiçbir ka­dının eline değmedi. O, ancak söz ile biat almıştır.”^[7]

Yine Buhârî az bir lafız değişikliği ile Kitabu’t-Talâk‘ta da tahriç etmiştir:

“Hayır, Allah’a yemin olsun ki, onun eli hiçbir kadının eline değmemiş­tir. Ancak o, kadınlardan söz ile biat almıştır.”^[8]

Ebû Dâvûd aynı hadisi Cihad kita­bında zikretmiştir. Ancak, hadisin geç­tiği babın adı yine “kadınlar ile biat”tir. Hadisin ravisi ise yine Âişe’dir.

“Rasûlullah’ın eli asla bir kadının eli­ne değmemiştir. Ancak, bir kadın (toka­laşmak istediğinde) ona mani’ olmuş, kadın da bunu kabul etmiştir. Bunun üzerine Rasûlullah “git senin biatını ka­bul ettim”, demiştir.^[9]

Tirmizî aynı hadisi, Âişe’yi zikretmeksizin mürsel^[10] olarak Ma’mer, Tâvus ve babası tarikiyle (kanalıyla/yoluyla) nakletmiştir.^[11]

İbn Mâce’nin rivayetinde lafız az da olsa değişmiştir. Ancak, rivayetin ilişkili olduğu konu yine aynı, yani kadınların biat etmeleri konusudur.

Muhammed b. el-Münkedir, Ümeyme bt. Rukayka’nın şöyle dediğini nak­letmektedir:

“Kadınlar topluluğu içinde Rasûlullah’a biat etmeye geldim. Bize; “Gücünüzün yettiğince, ben kadınlar ile tokalaşmam”, diyordu.^[12]

Bu rivayetin farklı beş versiyonunu İbn Hanbel nakletmiştir.

İbn Hanbel’in naklettiği Ümeyme bt. Rukayka rivayetinin daha kapsamlı olan versiyonunu burada zikretmek is­tiyoruz. Bu rivayetlerin tamamı M. İbn Münkedir tarikiyle gelmektedir. Yani ri­vayetler mürseldir.

Ümeyme bt. Rukayka durumu şu şe­kilde nakletmektedir: “İslam üzere biatleşmek için kadınlar topluluğu için­de Rasûlullah’a gittim. Biz kadınlar; Ey Allah’ın Rasûlü! Sana, Allah’a hiçbir şeyi ortak koşmamak, hırsızlık yapmamak, zina etmemek, çocuklarımızı öldürme­mek, bilerek iftira ve suçlamada bulun­mamak, ma’ruf olanda sana isyan et­memek üzere biat ediyoruz, dedik. O da bize; “Gücünüzün yettiği kadar”, diyor­du. Biz, Allah ve Rasûlü bize, bizden daha merhametlidir, hadi sana biat edelim yâ Rasûlallah, dedik. Rasûlullah da, “Ben kadınlar ile musafaha etmem. Ancak benim yüz kadın için söylediğim bir söz, tek bir kadın için söylenmiş gibi­dir” buyurdu.^[13]

Hadisin bir diğer varyantında, “Hadi sana biat edelim” ifadesi ye­rine, “Hadi tokalaşalım” denildiğini, Süfyan b. Uyeyne ifade etmektedir. İbn Hanbel’deki diğer bir rivayette ise kadın­lar Rasûlullah’a şöyle demişlerdir: “Ey Allah’ın Rasûlü! Bizimle musafaha etmeyecek/tokalaşmayacak mısınız?”^[14]

Taberî aynı konuyla ilgili olarak Rukayka’nın Rasûlullah’a; “Uzat elini se­ninle tokalaşalım yâ Rasûlallah!” de­diğini, nakletmiştir.^[15]

İbn Hanbel, Esmâ bt. Yezîd’den, Hz. Peygamber’in; “Ben kadınlar ile toka­laşmam” dediğini nakletm iş tir.^[16]

Hâkim en-Nîsâbûrî Mümtehine Süresi’nin tefsirinde, Ebû Süfyan’ın ka­rısı Hind’in Rasûlullah ile biatleşmesini şu şekilde nakletmektedir:

Hind biatleşme esnasında Rasûlullah’ın koşmuş olduğu şartlardan hırsızlık şartına gelince, “Ben bu konuda söz vere­mem. Çünkü kocamın malını çalıyorum” diyerek elini çekti. Rasûlullah da çekti. Bunun üzerine Ebû Süfyan’a haber gön­derildi. O da; yaş (taze) olursa helal ol­sun ama kuru olursa olmaz dedi. Böyle­ce HindRasûlullah ile biatleşti^[17]

Elbânî, İshâk b. El-Mervezî’nin “Mesâilü Ahmed ve İshâk” adlı eserin­den şu karşılıklı konuşmayı nakletmek­tedir:

İshâk; Kadınlar ile tokalaşmayı mek­ruh görüyor musun?

Ahmed; evet görüyorum.

İshâk; yaşlı olsun olmasın, Rasûlullah elinin üzerinde elbise/bez parçası ol­duğu halde kadınlar ile biatleşmiştir.”^[18]

Ümmü Atiyye biat ettiğini şöyle an­latmaktadır:

“Biat etmek için Rasûlullah’a geldi­ğimde ona şöyle dedim: Bana câhiliye döneminde yas tutmuş (teselli etmiş/ ağıt yakmış) bir dostum var, ona borcu­mu ödeyebilir miyim? Sonra gelip biat edeyim. Bana; “git ” dedi.^[19] Gidip gel­dim ve biat ettim.”^[20]

Taberî, söz konusu biat ile ilgili şu önemli rivayeti yine Ümmü Atiyye’den nakletmektedir:

“Hz. Peygamber Medîne’ye gelin­ce Ensar’ın hanımlarını bir evde top­ladı ve Ömer’i gönderdi. Ömer kapı­nın önünde durup bize selam verdi. Biz de selamını aldık. Bize, “Ben Allah’ın Rasûlü’nün elçisiyim”, dedi. Biz de, “hoş geldin ey Allah’ın Rasûlü’nün elçisi”, de­dik. Daha sonra Ömer, “Allah’a şirk koş­mamak, çalmamak, zina etmemek üze­re biat ediniz”, dedi. Biz de, “evet” de­dik. O elini kapının/evin dışından uzat­tı, biz de içerden uzattık. Bunun üzeri­ne Ömer: “Allah’ım şahit ol dedi.”^[21]

Bu konuda oldukça önemli bir ay­rıntıyı Kurtubî tefsirinde şu şekilde nak­letmektedir: “Hz. Peygamber Mekke’yi fethettikten sonra kadınların biatını al­ması gerektiğinde, kendisi Safâ tepesi­ne oturmuş ve Ömer’i de biraz aşağısı­na oturtarak, kadınların biatını almasını söylemiştir. Ömer biat esnasında kadın­lar ile tokalaşıyordu.”^[22]

Amr b. Şuayb ise dedesinden şöyle nakletmiştir: “Rasûlullah hanımlardan biat aldığı zaman bir kaptaki suya elini değdirir, kadınların da ona değmeleri­ni isterdi.^[23]

İbn Sa’d Tabakât’ında kadınların Rasûlullah ile biatleşmelerine ilişkin bir bölüm ayırmış ve yukarıda nakletmiş olduğumuz rivayetlerin dışında bazı ayrıntıları, özellikle tabiîn imamların­dan nakletmiştir. Konumuz bakımın­dan önemli gördüklerimizi burada zik­redeceğiz:

Şa’bî’den şunu nakletmektedir: “Rasûlullah, kadınlar ile elinin üzerin­de elbise olduğu halde biatleşmiştir.”^[24]

Zührî ve   Urve tarikiyle yaptı­ğı bir rivayette, Rasûlullah’ın biat es­nasında kadınlar ile tokalaşmadığını nakletmiştir.^[25]

Atâ’dan yapmış olduğu şu rivayet çok dikkat çekicidir: “Rasûlullah, kadın­lardan, cahiliyye matemi tutmamak, tenha yerlerde erkekler ile oturmamak üzere biat aldı.”^[26]

Hasan’dan ise şu ayrıntıyı naklet­mektedir: “Mahrem olanların dışında­ki erkekler ile konuşmamak üzere biat

aldı.”^[27]

Amr b. Şuayb’ın dedesinden yap­tığı bir rivayet de şöyledir: “Hz. Pey­gamber Medîne’ye geldiğinde müs­lüman olmuş kadınlar gelerek; ‘ Yâ Rasûlallah! Erkeklerimiz sana biat etti­ler, biz de biat etmek istiyoruz’, dediler. Bunun üzerine Hz. Peygamber, bir kap içerisinde su istedi. Elini içerisine batır­dı. Birer birer kadınlara ellerini değdirdi. İşte Rasulullah’ın kadınlar ile ilgili biatı budur.”^[28]

Buraya kadar nakletmiş olduğumuz rivayetlerden şu sonucu çıkarabiliriz: Hz. Peygamber’in kadınlar ile biatı dört şekilde olmuştur. Sözle biat, içi su dolu bir kap vasıtasıyla, ele sarılan bir bez vasıtasıyla, tayin edilen bir vekil aracılı­ğıyla (Ömer’in tayin edilmesi gibi).^[29]

Keleş: Hz peygamber’in ve Ashabının Eşleri Dışındaki Kadınlar İle Temas Ettiklerini Gösteren Deliller

Keleş: Burada zikredeceğimiz ri­vayetler, yukarıda nakletmiş olduğu­muz rivayetlerin ifade ettiği gibi, Hz peygamberin nikahlı hanımlarının dışın­da hiçbir kadına elinin değmemiş oldu­ğunu bildiren ifadelerin genel olmayıp, anlatılan olaya mahsus bir durum tespi­tinden ibaret olduğunu göstermektedir.

Keleş: Enes b. Mâlik Ümmü Süleym’in şöyle dediğini naklediyor:

“Rasûlullah uyuyacağı zaman ona döşek sererdim. Uyuyunca da, terle­rini toplar bir kabın içine koyardım. Onu daha sonra güzel bir koku içine katardım.”^[30]

Aynı olayı nakleden Ebû Ya’lâ şu ay­rıntıyı naklediyor: “Uykusu ağırlaşır ve çok terlerdi. Ben de bir pamuk parça­sıyla terini alırdım.”^[31]

Keleş: Enes b. Mâlik anlatıyor:

Rasûlullah Ubâde b. Sâmit’in karı­sı olan Ümmü Haram’ın evine giderdi. Ümmü Harâm da ona yemek yedirip, sonra da saçlarına bakım yapardı. (Sir­ke, bit vs. var mı diye)^[37]

Keleş: Ebû Mûsâ anlatıyor: “Rasûlullah beni Yemende bir kabi­leye gönderdi. Döndüğümde O (a.s.), Batha(Mekke de bir mevki adı)’da idi. Telbiye^[40] getiriyordu. Ben de onun getirdiği gibi telbiye getirdim. Bana, “yanında kur­ban olabilecek her hangi bir şey var mı?” diye sordu. Ben de, “hayır” dedim. Bana Safâ ile Merve arasını tavaf etmemi em­retti. Ben de tavaf ettim. Sonra ihramdan çıktım. Kavmimden bir kadına gittim. Saçlarımı taradı ve yıkadı.‘^[41]

Keleş: Enes b. Mâlik anlatıyor: “Medineli bir câriye vardı. Rasûlullah’ın elinden tutar, istediği yere onunla giderdi.’^[43] Di­ğer bir rivayette; “Elini asla bırakmazdı.’^[44]

Mülâhaza: Aynî, Askalânî, Kastalânî ve diğerlerinin de dediği gibi, bundan murâd edilen elden tutmanın lâzımıdır ki, o da rıfk ve ınkıyâd demektir.^[45]Aynî buna ilâveten şöyle diyor: Yani Resûlüllâh sallellâhu aleyhi ve sellem’in huyu bu mertebedeydi. Bir câriyenin Medîne’nin bir yerlerinde hâceti olsa ve O’ndan şu hâceti husûsunda yardım istese ve hâcetini görmekte kendisiyle yürümesine muhtâc olsa ondan kesin­likle geri kalmaz ve hâcetini karşılardı.

Keleş: Ebû Râfi’in hanımı Selma an­latıyor: “Rasûlullah’a hizmet ederdim. Onda, sivilce çıban vs. gibi bir şey çıktı­ğında bana emrederdi, ben de onların üzerine kına koyardım/yakardım”^[46]

Keleş: İbn Abbas şöyle bir rivayette bulunmuştur: “Bir adam Rasûlullah’a ge­lerek şöyle dedi: “Benim dünyada her şey­den daha çok sevdiğim bir karım var, an­cak elini uzatanın elini geri çevirmez. (Lâ teruddu yede lâmis)” Rasûlullah da ada­ma; “Boşa” buyurdu. Adam, “sabredemem” deyince; “o halde ondan yararlan, onu sıkı tut”, dedi.^[48]

Nesâî şarihi Süyûtî, hadiste ge­çen “Lâmis” sözcüğünün zina anlamı­na geldiğini, ancak buradaki anlamı­nın bu olamayacağını söylemiştir. Çün­kü, buradaki anlamı öyle olsa idi, Hz. Peygamber’in onu tutmasını ve ondan yararlanmasını söylemezdi, demiştir. Bazıları da bu tabirin eli açık cömert an­lamında teşbih ifade ettiğini söylemiş­lerse de, bağlamına uymadığı için ka­bul edilmemiştir.^[49] Sarihler, kadının er­kekler ile mübaşeretinde dikkatli olma­yıp, önüne gelenle tokalaştığı ve zina­ya meyyal olduğu vs. şeklinde yorum­lamışlardır. M. Hamdi Yazır, bu hadis­ten çıkarılan hükümler sadedinde, böy­le bir durumda boşanmanın da olabile­ceğini, ancak böyle iffeti zayıf kadınlar, boşandıkları zaman daha kötü bir du­ruma düşebilecekler ise, onları boşamayıp sıkı tutmak, yani gözetim altında bulundurmak tavsiye edilir, demiştir.^[50]

Keleş: Bu rivayetten, Hz. Peygamber zamanındaki kimi kadınların erkekler ile temas etmede aşırıya gidebildikleri, fa­kat buna rağmen Hz. Peygamber’in on­ları kesin olarak boşamak veya harâm iş­lemiş olmakla ithâm etmediklerini anla­yabilmekteyiz.

Keleş: Rivayetler ile İlgili Görüş ve Değerlendirmeler:

Burada, yukarıda nakletmiş oldu­ğumuz rivayetlerden hareketle çağdaş alimlerin ne gibi görüşler ileri sürdük­lerini özetle vermeye çalışacağız. Riva­yetlerin sonucunda, kadın erkek toka­laşmasını haram sayanları bir başlık al­tında, mübâh/helal sayanları da ayrı bir başlık altında zikredeceğiz.

Keleş: Tokalaşmayı Haram Kabul Edenler:

İbn Arabî Ahkâmu’l-Kuran adlı ese­rinde kadınların Rasûlullah ile biatlarına ilişkin rivayetleri nakletmiş ve tokalaştığını söyleyen rivayetleri zayıf gör­düğünü belirtmiştir. Ayrıca müellif, ri­vayetlerin sonunda şu hükme varmış­tır:

“Dinde kadınların biatı da erkekle­rin biatı gibidir. El ile dokunma hariç.”^[57]

Keleş: İ. Cânan, Hadis Ansiklopedisi çalışmasında Ümeyme bt. Rukayka ha­disini zikredip diğer rivayetlere de atıfta bulunduktan sonra şu genel değerlendir­meyi yapmıştır:

“Yukarıdaki metinden de anlaşıla­cağı üzere, kadınlar da erkekler gibi el sıkışarak biat etmek istemişler, ancak, Hz. Peygamber belki de ilk defa, bu ve­sileyle, İslâm’ın yeni bir âdâbını teşrî buyurmuştur. Birbirlerine nikâh düşen kadın erkek el ele tutuşamaz. Hulâsa, bütün rivayetler bilittifak, Rasûlullah’ın bey’ât sırasında kadınların eline çıplak olarak değmediğini ifade eder.”^[58]

Keleş: “Kırk Hadiste Kadın” adlı ça­lışmasında Zekeriya Güler, konuyla ilgi­li rivayetleri naklettikten sonra şu kana­atini belirtmiştir:

“Rasûl-i Ekrem’in bey’ât esnasında buyurduğu “Ben kadınlar ile musafaha etmiyorum” ifadesi bağlayıcılık açı­sından umûmî bir mahiyet arz eder. Bu ifadenin bey’at zamanına has bir uy­gulama olduğu söylenemez. Çünkü fı­kıh usûlüne göre, lafız umûmî olup hu­susi bir karine yoksa, sebebin özel olu­şuna itibar edilmez ve ilgili delilden ge­nel hüküm çıkarılır. Ayrıca tabiatı icabı bey’atın el sıkışma yoluyla olması ge­rektiği halde Rasûlullah kadınlardan bey’at alırken bunu yapmamıştır. Böy­le olunca bey’at dışında normal zaman­larda yabancı (nâmahrem) bir kadın­la tokalaşmanın haydi haydi haram ol­duğu anlaşılır. Kendine son derece ha­kim, günah işlemekten uzak ve masum olan Yüce peygamber bey’at sırasında bile kadınlarla tokalaşmaktan kaçını­yorsa, onun izinden giden ümmetinin daha da dikkatli olması gerekiyor de­mektir. Günümüzde bazı kimseler, er­keklerin kadınlarla veya kadınların er­keklerle tokalaşmasını kaçınılmaz bir durum, önemsiz bir mesele ve küçük bir günah olarak görmektedir. Bu yan­lış bir fikirdir. Tamamen heva ve heves­ten kaynaklanan bu fikir, söz konusu günahı basit görerek umursamayan ve onu terk etmek için hiçbir gayret gös­termeyen insanların kendilerini temi­ze çıkarma çabalarından başka bir şey değildir.”^[59]

Keleş: Rivayetlere konu olan bey’atın alınmasına vesile olan Mümtehine Sûresinin ilgili ayetinin tefsirinde H. Yazır, aynı rivayetlere değindikten sonra şu ka­naatini belirtmektedir:

“Meşhur ve güvenilir olan husus, Hz. Peygamber’in kadınlar ile musafaha yapmadığıdır.”^[60]

Keleş: Ahkâmu’l-Kuran adlı eserinde M. es-Sâbûnî, kadınlar ile biatleşmeyi de­ğerlendirmiş ve şöyle demiştir:

“Rasûlullah’ın kadınlar ile biat esna­sında tokalaşmadığı sahih olarak varit olmuştur. Bu konuda nakledilen riva­yetlerin bütünü, kadınlar ile biatın söz­lü olduğunu, hiçbir kadın ile ne biat­te, ne de biatın dışında bir başka mü­nasebetle tokalaşmadığını göstermek­tedir. Hz. Peygamber; ma’sûm, tâhir, fâzıl, şerîf ve nezihliğinde şüphe olma­yan biri olduğu halde, kadınlar ile to­kalaşmaktan kaçınır ise, hatta biat gibi çok önemli bir durumda bile, kendisin­de şehvet egemen olan, fitneden emin olmayan ve damarlarında şeytân dola­şan biri için kadınlar ile tokalaşmak na­sıl mübah olabilir. Nasıl oluyor da bazı kimseler, şeriatte kadınlar ile tokalaş­mak haram değildir diyebiliyorlar?! Bu çok büyük bir bühtandır.”^[61]

Keleş: Kadınlara has durumlar için yazmış olduğu ilmihal kitabında Faruk Beşer konuyla ilgili şu açıklamayı yap­mıştır:

“Genç ve şehvet duyulabilecek ya­bancı kadınla tokalaşmak haramdır. Peygamber Efendimiz yabancı bir ka­dının elini tutan ele, kıyamet günü ateş doldurulacağını haber vermiştir. Ken­disi de biat esnasında kadınlar ile el sı­kışmamış ve sizden sözlü biat alıyorum, buyurmuştur. Âişe annemiz de yemin ederek: “Allah Rasûlü’nün eli kadın eli­ne değdi diyen yalan söylemiştir.”^[62]

Keleş: “Tahrîru’l-Mer’eti Fî Asri’r-Risâleti” adlı kitabında Abdulhalim Ebû Şekka Hz. Peygamberin kadınlar ile olan münasebetlerini; hem bey’at, hem de bey’at dışındaki durumlar itibariyle ince­ledikten sonra, şu kanaate varmıştır:

“Resulullah’ın kadınlar ile tokalaşmadığı sabittir ve bu durum ümme­ti için bir ta’lîmdir. Bazı zamanlarda ka­dınlar ile temas etmesi durumu ise, ta­mamen fitneden emîn olma durumun­dadır. Bu nedenle, fitneden emin olun­madığı zaman, “sedd-i zerâi/zararın önlenmesi kabilinden” tokalaşmaktan uzak durulması icap eder.”^[63]

Keleş: Mevdûdî “Hicab” adlı eserin­de aynı rivayetlere dayanarak şu kanaa­tini belirtmiştir:

“Bu hükümler genç kadınlar içindir. Yaşları ilerlemiş, cinsi faaliyetleri kesil­miş bulunan kadınlar sözü geçen hük­mün dışındadır. Genç ve yaşlı kadınlar konusundaki bu ayrımın sebebi nedir? Açıkça anlaşılıyor ki, önemli olan cin­si hislerin tahrik edilmesi meselesidir. Yani seksüel duyguların başıboş gidişi­ni önlemektir.”^[64]

Keleş: Tokalaşmayı Mübah/Helal Kabul Edenler:

Aynı ayetin tefsirinde S. Ateş, riva­yetlerin akabinde şu yorumu yapmak­tadır:

Keleş: “Herhalde bazı kimseler bu ri­vayetlere dayanarak kadınların erkekler­le musafaha etmesini haram veya mek­ruh saymışlardır. Gerçeği söylemek ge­rekirse bu rivayetler, kadınların erkekler­le musafahasının haram olduğunu gös­termez.

Keleş: Çünkü bunların birincisinde Peygamber adına kadınlardan biat alan Ömer’in, kadınları görmeden kapı aralı­ğından elini uzatarak onlarla musafaha ettiği…

Keleş: …Başka birinde Peygamber’in eline bir kumaş parçası dolayarak ka­dınlarla musafaha ettiği; başka birinde Peygamber’in elini batırdığı suya ka­dınların da daldırmak suretiyle biat al­dığı ve_

Keleş: Son rivayetlerde ise Peygamber’in kadınlar ile musafaha etmediği anlatılmaktadır ki, bunlar arasında çeliş­ki vardır.

Keleş: Şayet Peygamber’in; “Ben kadınlar ile musafaha etmem” dedi­ği doğru ise, bu, en fazla kerahiyet bildi­rir. Çünkü bunun aksini söyleyen hadis iki yolla rivayet edilmiştir.

Keleş: Kaldı ki, Hind’in biat esnasın­da gelip Peygamber’in elini tutup ona de­halet etmesi ve Peygamber’in ona engel olmaması, bu musafahanın haram ol­madığını gösterir. Haram olmak için ke­sin delil gerekir. Eşyada asıl olan ibahadır. Kadınlarla musafahanın haram olduğu­na dair kesin bir delil yoktur.”^[65]

Mülâhaza:

Keleş: İ. Derveze ise ilgili ayetlerin tefsirini ve bu münasebetle yapılan biat­leri ve ilgili rivayetleri naklettikten sonra şu değerlendirmeyi yapmıştır:

“Herhalde erkeklerin kadınlar ile to­kalaşmasının mekruh veya haram oldu­ğunu söyleyenlerin dayanakları bu ha­dislerdir.

Keleş: Bu hadisleri delil almaları ye­rinde bir davranış olabilir. Ancak bu ha­dislerin, mekruh veya haram gibi bir ke­sinlik ifade etmediğini söylememiz doğru olur. En iyisini Allah bilir.”^[78]

Keleş: Yukarıda vermiş olduğumuz değerlendirmeleri ve rivayetlerin ifade ettiği anlamları karşılaştırdığımızda, her ikisinden de, bu rivayetlerin kadın erkek ilişkisindeki “tokalaşma” olayı bağla­mında ağırlık kazanarak ele alındığını, asıl bağlamından ve içerdiği mesajdan, toplumsal ahlaki kurallara verilen önem­den ve toplumsal sözleşme olan biatten koparıldığı görünmektedir. İşte bu kopuş söz konusu rivayetlerin yanlış anlaşılma­sına ve buna bağlı olarak da yanlış hü­kümler çıkarılmasına neden olmuştur.

Keleş: Kadınlar ile erkeklerin toka­laşması konusuna münhasır söylenmiş gibi algılanan söz konusu rivayetler, yal­nız başına değerlendirilmiş ve bu konu­da varit olan diğer rivayetler yokmuş gibi hüküm verilmiştir.

Keleş: Bir konuda hadislerden hü­küm çıkarmak istediğimizde, o konuyla ilgili bütün rivayetleri toplayıp, bu topla­nılan rivayetlerin bütününden hareket­le bir sonuca gitmek veya hüküm vermek gerektiği ilkesi^[79] tamamen göz ardı edil­miştir.

Keleş: Yukarıda nakledildiği gibi, bu hadislerin yer aldığı aynı kaynaklarda Hz. Peygamber’in ve diğer bazı sahabenin kadınlar ile temas edip, değişik vesilelerle birbirlerine dokundukları, nakledilmiştir.

Mülâhaza: Böyle bir şey yok.. Yalan söyleniyor…

Keleş: Metinlerin Muhteva Bakı­mından Değerlendirilmesi

Yukarıda nakletmiş olduğumuz ri­vayetlerin tamamı, Hudeybiye antlaş­ması sırasında ve Mekke’nin fethedilme­sinin ardından yapılan biatler ile ilgili ri­vayetlerdir. Öncelikle şunu belirtmeliyiz ki, Rasûlullah’ın kadınlar ile tokalaşmadığını bildiren bu rivayetler, tek bir olayın veya aynı konudaki birkaç olayın akta­rılmasından ibarettir. Konunun öncelik­le bu çerçeve içerisinde değerlendirilmesi gerekmektedir. Yani, rivayetler bir durum tespiti yapmaktadır. Dînî bir emri veya yasağı dile getirmemektedir.

Keleş: Söz konusu rivayetlerin nakle­dilmesi sürecinde ne gibi bir muhteva de­ğişikliğine uğramış olduğu ve bu değişik­liğin tarihi nedenleri için Rıza Savaş’ın ko­numuzla ilgili şu değerlendirmesini bura­da zikretmek istiyoruz. Müellif eserinin, “Muhtevanın Oluşmasını Etkileyen Fak­törler” başlığı altında konumuzla ilgili şu yorumu yapmıştır:

“Cahiliyye döneminde insanların sa­hip oldukları adet ve gelenekler, müslü­man olmakla hemen sona ermedi. İslam, insanlar üzerinde önemli değişiklikler meydana getirdi. Ancak, bazı insanların, yine de daha önceki düşüncelerin etkisin­de kaldıkları anlar olmuştur. Ridde olay­larının ve Hz. Osman’dan sonra ortaya çı­kan olayların cahiliyye devrinden kalma düşünceler ile ilgili tarafları bulunmakta­dır. Kabilecilik anlayışının pek çok olayda ve mezheplerin çıkmasında önemli rolü olmuştur. Mezheplerin ve çeşitli anlayış­ların Kuran ayetlerini ve hadisleri yorum­lamadaki tavırları, “sire” muhtevasının farklı şekiller almasına doğrudan etki et­miştir, diyebiliriz. Ayrıca bu malzemenin oluşmasında siyasi otoritenin de önemli rolü olduğu söylenebilir.

Keleş: Muhtevanın farklı şekilde oluşmasına, bazı konularda rivayetle­re uygulanan sansürün de etki ettiği an­laşılmaktadır. Bunun izleri, rivayetler ya­kından incelendiği ve mukayeseler yapıl­dığı zaman daha iyi görülmektedir. San­sürün nedenleri, yukarıda temas ettiği­miz birkaç madde ile sınırlı olmayıp daha başka nedenler de düşünülebilir.

Keleş: Burada rivayetlerdeki sansü­re bir örnek vermek istiyoruz. Et-Taberî, Mekke fethinden sonra, Mekkelilerin Hz. Peygamber’e bey’at için toplandıkları­nı, Hz. Peygamber’in bunun için safa te­pesine oturduğunu, Hz. Ömer’in ondan biraz aşağıya oturarak insanların Hz. Peygamberi rahatsız etmelerini engel­lediğini, erkeklerin bey’atının bitmesin­den sonra kadınların Hz. Peygamber’in yanına geldiklerini ve ona bey’at ettikle­rini ifade ederken konuya şöyle devam eder: “Rasûlullah Ömer’e onların (kadın­ların) bey’atını kabul et” dedi ve kadınla­ra istiğfarda bulundu. Ömer de kadınla­rın bey’atlerini kabul etti. Rasûlullah ka­dınlar ile tokalaşmıyordu. Helal olan­lar hariç o hiçbir kadına, hiç bir kadın da ona dokunmamıştır.” Bu rivayette açık­ça Hz. Ömer’in kadınlar ile tokalaştığı kaydedilmemektedir. Halbuki rivayetin muhtevası onun kadınlar ile tokalaştığını ifade eder. Aynı olayı anlatan Kurtubî “…Hz. Peygamber erkeklerin bey’atlerini kabul ettikten sonra Safa tepesine otur­du. Ömer de ondan bir az aşağıya otur­du. Hz. Peygamber kadınlara bey’at şar­tını konuşmaya başladı. Ömer de kadın­lar ile tokalaşıyordu. Taberî’nin rivayetin­de Hz. Ömer’in kadınlar ile tokalaşması açıkça yazılmadığı halde Kurtubî bu riva­yeti sansürsüz vermiştir.

Keleş: Yukarıda kaydettiğimiz bu olaydan önce Medine’de de kadınların bir evde toplandıklarını ve Hz. Peygamber’in Hz. Ömer’i kadınlardan bey’at almak üzere görevlendirdiği ve onunda bu gö­revi yaptığı zikredilmektedir. Ancak bu olayı bize nakleden rivayetlerde de Hz. Ömer’in bey’at esnasında “kadınlarla tokalaşması” kısmının sansüre uğradığı söylenebilir. Çünkü olayı bize aktaran ve bey’at esnasında kadınların arasında bu­lunan Ümmü Atıyye; “…Ömer elini evin dışından bize uzattı, biz de evin içinden ellerimizi ona uzattık, sonra şöyle dedi: “Allah’ım şahit ol!.” Görüldüğü gibi eller havada kalmıştır, tokalaşmaya konan sansür burada açıkça görülmektedir.

Keleş: Muaviye b. Ebî Süfyan, anne­si Hind bt. Utbe, beyat için geldiği zaman Hz. Peygamberin onunla tokalaştığını söylemektedir.”^[87]

Keleş: R. Savaş’ın bu yaklaşımını teyit eden bazı yaklaşımları hadis şerhlerinde yapılan açıklamalarda da görebilmek­teyiz. Örneğin İbn Hacer, Buhârî’nin riva­yet etmiş olduğu Âişe’nin rivayeti için şöy­le demektedir. Âişe’nin rivayeti, Ümmü Atiyye’nin rivayetine bir reddiye özelli­ği taşımaktadır.^[89] Yani, Âişe’nin yeminle tekit ederek söylediği, Rasûlullah’ın eli­nin hiçbir hanımın eline değmediği ifa­desi, Ümmü Atiyye’nin Rasûlullah ile tokalaşmış olduğunu ifade eden hadisini reddetmek içindir. Bu açıklama, tepkiselliğin rivayetlerde önemli bir rol oynadığı­nın ipuçlarını vermektedir.

Keleş: İbn Hacer’in, rivayetteki; “Ümmü Atiyye’nin, ‘…hemen elini çekti’ ifadesini, Rasûlullah’ın elinin bu esnada örtülü olmasıyla te’vil edebiliriz”^[90] şeklindeki yorumu, Rasûlullah’ın elinin, hanım­larının dışında hiçbir kadının eline değ­memiş olduğu inancının ve kanaatinin bir ürünüdür.

Keleş: Şerhlerde gördüğümüz açıkla­malarda, Rasûlullah’ın elinin hiçbir kadı­nın eline değmemiş olduğunu ispatlama gayreti açıkça görülmektedir. İşte bu gay­ret, muhteva üzerinde oldukça önemli bir tesir icra etmiş ve bazı ifadelerin rivayet­ten düşürülmesine neden olmuştur.

Keleş: Metinlerin rivayet sürecinde uğramış oldukları muhteva değişikli­ğine ilişkin bu değerlendirmeden son­ra, şimdi de semantik analize ve metin tenkidine geçebiliriz.

Semantik Analiz ve Metin Tenkidi

Keleş: Buraya kadar nakletmiş oldu­ğumuz rivayetleri ve görüşleri, hem se­mantik yönden, hem de rivayetlerdeki metinlerin anlaşılması ve yorumlanması yönünden değerlendirmeye çalışacağız. Ancak önce, semantik hakkında ve bura­daki rivayetlerde semantiğin nasıl bir gö­rev üstleneceğinden kısaca bahsetmek istiyoruz.

Semantik: Kelimeler ile bu kelimele­rin temsil ettikleri nesneler arasındaki iliş­kiyi inceleyen ilimdir. Yani, kelimenin vaz’ olduğu mana ile, o mananın temsil ettiği şey ile ilişkisini inceler.^[91]

Kelimeyi dil içerisindeki işlevi bakı­mından genel olarak tasnif eden filo­loglar, semantikten başka, sintantik^[92], pragmatik^[93]olarak da ayırırlar. Kelime­nin bu üç anlam kategorisinden özellik­le semantik, oldukça önemli bir anlam-bilim ve yorumlama elemanıdır. Yorum bilgisi (Hermeneutics) açısından seman­tik, mana ile ilgilenen geniş, kapsamlı bir bilimdir. Bu bilim ile ilgili T. Izutsu şu de­ğerlendirmeyi yapmaktadır:

“Manası olan her şey semantiğin ko­nusu olabilir. Henüz bir semantik bilimi­ne sahip değiliz. Elimizde olan, çeşitli an­lamlandırma nazariyeleridir. Semantik hakkında konuşan herkes, kelimeyi is­tediği biçimde anlamağa kendini yet­kili görüyor. Halbuki semantik, bir dilin anahtar terimleri üzerinde bir tahlil ça­lışmasıdır. Bu çalışma, dili yalnız bir ko­nuşma aleti olarak değil, bundan daha önemli olmak üzere, kendilerini kuşatan dünya hakkındaki anlayış ve düşüncele­rinin de aleti olarak, o dili kullanan hal­kın, dünya hakkındaki düşüncelerini kav­ramak için yapılır. Bu suretle semantik, bir ulusun tarihinin, şu veya bu önemli devresindeki dünya görüşünün mahiyeti hakkında bir çalışmadır.”^[94]

Izutsu’nun semantiği getirdiği bu açıklamalar ile anlıyoruz ki, kelime sade­ce vaz’ olduğu anlamı göstermekle kal­mıyor. O kelimenin mensup olduğu di­lin konuşulduğu kültürden nasıl etkilen­diği ile birlikte, o kültürün tarihi gelişimi hakkında bilgi vermektedir. Bu durum da bize, manaların yalınız başına değil dai­ma bir sistem veya sistemler içerisinde de­ğer kazandığını gösterir. Tabii ki kelime­nin bu özelliği, özellikle anlam-bilim ve yorumlamada önem kazanmaktadır.^[95]

Kelime semantik açıdan ele alınınca iki tür anlam ortaya çıkmaktadır. Birin­cisi, kelimenin asıl vaz’ olduğu manadır ki, biz onu yalnız başına, bulunduğu mü­nasebet sistemi dışında da mütalaa et­sek, kelime yine de o manayı ifade eder. İşte kelimenin bu sürekli manasına “Esas Mana” denilmektedir. İkincisi ise, kelime­nin özel birer sistem içerisinde yer alma­sıyla, sistemin diğer düşünce ve kanaatleriyle irtibat kurar, onlardan yeni eleman­lar alır ve yeni bir anlam kazanır. Çoğu zaman bu yeni elemanlar, kelimeyi o ka­dar etkiler ki, onun asıl manasını kökün­den değiştirir. İşte kelimenin kökünden

-aslından- gelmeyen, fakat içinde bulun­duğu münasebet sisteminden doğan bu manaya “İzafi Mana” denir.^[96]

Örneğin; “kitap” kelimesi, esas mana­sı itibariyle sıradan bir kitabı ifade eder­ken, Kuran içerisinde; Allah, vahiy, tenzil, nebi, ehl-i kitap kelimeleriyle yakından ilişkiye girer ve yeni bir anlam kazanır. “Yevm”kelimesi, “saat”kelimesi de böyle­dir. Bu kelimeler günlük dilde normal gün ve saati gösterirken, Kuran sistemi içeri­sinde; kıyamet, hesap günü, son hüküm günü gibi anlamlar kazanır.^[97]

Kelimeler, karışık sosyal ve kültürel varlıklardır. Realite dünyasında tek keli­me dahi yoktur ki, onun manası asıl ma­nadan ibaret olsun. İstisnasız bütün keli­meler, az çok bulundukları özel kültürden etkilenmişlerdir. Yeni ve izafi bir mana ka­zanmışlardır. Kelimenin izafi manası de­diğimiz şey, zaten o kültürün ruhunun açık olarak kendini göstermesinden ve o dili kullanan insanların genel psikolo­jik veya başka eğilimlerinin, gerçek görü­nümünden ve yankısından başka bir şey değildir.^[98]

İslami ilimlerin tarih içerisindeki ge­lişmesi sürecinde, dinin birçok temel kav­ramlarına, gerek yeni karşılaşılan inanç ve kültürlerin, gerekse ortaya çıkan fıkhî, itikâdî ve siyâsî ekollerin geliştirdikleri doktrinlerin tesiriyle, oldukça fazla mik­tarda izafi anlamlar girmiştir. Sadece gir­mekle kalmayıp, bu süreçte yapılan tüm çalışmalarda etkili olmuştur. Şerh, tefsir ve diğer alanlardaki çalışmaların büyük çoğunluğunda, asli mana değil izafi an­lam etkili olmuştur, denebilir.

Keleş: Çalışmamızda üzerinde dur­duğumuz tokalaşma/musafaha sözcü­ğü ve dokunma/mess kelimesi etrafın­da cereyan eden rivayetler ve yorumlar­da da bu izafi anlam kendisini ve etkisi­ni göstermektedir. Hatta, belli dönem­lerdeki hakim paradigma, bu kelimele­rin anlamlarını, içerisinde geçtikleri cüm­le ve paragrafın yegane anlamına çevir­miş ve vurgu tamamen bu noktaya kay­mıştır. Bu kaymanın nedeni ise, paradig­manın kelimelerin anlamlarında meyda­na getirdiği izafi anlamdır.

Keleş: Mess kelimesi, m.s.s harflerin­den oluşan ve Kuranda farklı anlamlarıy­la sıkça geçen bir sözcüktür. Değişik çe­kimleri/türevleriyle bu kelime Kuranda 61 defa geçmektedir.^[99] Daha çok dokun­mak, temas etmek anlamında kullanıl­mıştır. Kelimenin asıl/esâsîmanası budur. Örneğin aşağıdaki ayetlerde bu anlamıy­la kullanılmıştır.

“Eğer size bir zarar/yara dokundu (mess) ise, onlara da bir benzeri dokun­muştu.” (Âl-i İmrân,3/140) Bu ayette iki kez aynı anlamda geçmiştir.

“İnsanlara bir sıkıntı/zorluk dokundu­ğunda (messe) gönülden Rab’lerine yal­varırlar.” (Rûm, 30/33)

“Ateş/Cehennem bize ancak sayılı günler dokunur, dediler.”(Bakara, 2/80)

Bu kelime (mess) kadın erkek ilişki­si ile ilgili kullanıldığında ise, cimâ/cinsel ilişkiyi anlatır. Aşağıdaki ayetlerde bu an­lamda geçmiştir.

“Henüz kendilerine dokunmadığınız veya mehir belirlemediğiniz kadınları bo­şamanızda bir sakınca yoktur.”^[100] (Baka­ra, 2/236)

Keleş: Meallerde, “dokunmadı­ğınız” şeklinde tercüme edilen; “mâ lem temessûhünne“nin anlamını Zemahşerî, “mâ lem tücâmiûhünne” olarak, yani cimâ/cinsel ilişkide bulun­madığınız şeklinde vermiştir.^[101] Doğru anlam da budur. Yoksa, meallerdeki an­lamıyla ayetin verdiği mesaj doğru anla­şılmamaktadır. Çünkü, dokunmak mü­cerret bir teması ifade eder. Ayet ise böyle bir teması değil, cinsel ilişkiyi kastetmek­tedir.

Keleş: Bir kelimeye yüklenen esas ve izafi anlamın, sözün içerdiği anlam ve mesajı ne derecede değiştirdiği bu örnek­te gayet açık bir şekilde görülebilmekte­dir. Ahzâb Sûresi 49. Ayette de bu şekilde kullanılmıştır.

Keleş: Çalışmamızın konusu olan Âişe hadisinde de bu kelime (mess) geç­mektedir. Rivayetin içerisinde geçtiği bağlamına göre bu kelimeden kastedi­len anlam, “dokunmaktır”. Çünkü ri­vayetler, Âişe’nin de muhtemelen mü­şahede ettiği (her ne kadar bu durum ri­vayetlerde açık değilse de) tarihi bir olay olan biatleşmekten ve bu esnada Hz. Peygamber’in ortaya koyduğu davra­nıştan bahsetmektedir. Yani Âişe, benim gördüğüm kadarıyla o anda Rasûlullah hiçbir kadın ile tokalaşmamıştır. Eli bir kadının eline değmemiştir, demektedir. Bu anlamı doğru bir anlamdır.

Keleş: Ancak, bir çok çağdaş Müslü­man alim, bu sözü (Âişe’nin sözünü) asıl bağlamından koparıp, genel bir duruma dönüştürerek, erkekler ile kadınların to­kalaşmasının haramlığına delil saymak­tadırlar. Bu yaklaşıma göre Âişe’nin sözü şu anlama gelmektedir: “Yemin olsun ki Hz. Peygamber’in eli hayatı boyunca hiç­bir kadının eline değmemiştir.” Haram hükmüne mesnet yapılan bu söz artık asıl anlatmak istediği anlamdan kopmuş ve semantik olarak, belli bir inanışın/para­digmanın anlamak istediği anlamı yük­lenmiştir. Bu anlamı üstlenen ifadenin ar­tık biatleşme ile ilgisi kesilmiştir ve dîni bir kuralı/hükmü bildirir hale gelmiştir.

Siz, merd-i kıptî misâli, bir hava atayım derken ‘semantik‘i de bilmedi­ğinizi ele vermiş oldunuz; hadi hayırlı­sı.
Saman kafalı olmayanlar bilirler ki, kim zaman sebeb zikredilip müsebbeb (o sebeble ortaya çıkan şey) kasdedilir. Bu mecâz-ı mürsel’in çeşitlerindendir. Hükümlerin de sebebleri söy­lenip hükümlerin kendisinin kasd edil­diği olur. O, ‘elin zinâsı da tutmak­tır’ hükmünü biliyordu. Bu husûs, ‘semantik’ ile hiçbir alâkası bulun­mayan husûslardandır. Burada dahi ma’lûmâtfurûşluk yapayım derken, cehâlet yakayı ele vermiş.

İki: Evet, burada da ‘belli bir ina­nışın/paradigmanın anlamak iste­mediği anlam inkâr edilmiştir.’ Ne o beğenmediniz mi? İster beğenilsin, is­ter beğenilmesin; doğrusu bu. Hoca Nâsıruddîn’in de dediği gibi, dileyen, sağlamasını yapsın.

Üç: Bunu, sadece ‘çağdaş Müslü­man âlimler’ değil, halefi ve selefiyle İslâm âlimlerinin tamamı böyle an­lamıştır. Çok küçük ve hesâba bile ka­tılmayacak zümrenin ayrılarak zikredil­mesi, ard niyyet mahsûlü olan bir sap­tırmaca değilse, ağlanacak bir ilim ve idrâk sefâletinin inkâr edilmez delilidir.

Keleş: Bize göre söz konusu ifade bağlamından koparılıp müstakil ve genel bir ifade gibi anlaşılmak istenirse -ger­çi böyle müstakil olarak nakledilmiş bir rivayet yoktur- bu taktirde; rivayette ge­çen “mess” kelimesinin anlamını dokun­mak/tokalaşmak olarak değil, cimâ/cin-sel ilişki olarak anlamamız gerekir.

Keleş: Çünkü, Hz. Peygamber’in pey­gamberliği boyunca, hiçbir kadının eli­ne mücerred olarak dokunmamış olma­sı, Âişe’nin müşahede edebileceği bir du­rum değildir. Bu nedenle rivayet böyle bir anlamı ve hükmü anlatmış olamaz. An­cak, Hz. Peygamber’in iffetini ve yüce ah­lakını anlatabilir ve o zaman da anlamı şöyle olur: Hz. Peygamberîn eli, asla ken­disine helal olan eşleri dışında bir kadı­na cinsel ilişki anlamında dokunmamış­tır. Yani, asla zina etmemiştir. Ait olduğu bağlamından koparılarak müstakil ola­rak söylenilip delil alındığında bu sözün anlamını böyle anlamak durumunda ka­lırız. Başka türlü anlamak rivayeti yanlış anlamaktır.

Keleş: Yukarıda nakletmiş oldu­ğumuz rivayetlerde üzerinde durma­mız gereken diğer bir ifade de; Ümeyme bt. Rukayka’nın rivayetinde ge­çen; “Ben kadınlarla tokalaşmam / Innî lâ Usâfihu’n-nisâ” ifadesidir. Yine aynı rivayette geçen, rivayetin sahibi Ümeyme’nin; “Bizimle tokalaşmıyor mu­sunuz?”, “Uzat elini sıkalım yâ Rasûlallah” gibi sözleridir.

Keleş: Rivayette geçen, “ben kadın­larla tokalaşmam” ifadesi bu şekilde tercüme edildiğinde, hem anlam kayma­sına uğramaktadır, hem de asıl anlattığı anlamı yitirmektedir. Bu nedenle sözün nerede ve hangi münasebetle söylendi­ğine bakmamız gerekir. Şayet bunu Hz. Peygamber, genel bir adetini veya dîni bir kuralı bildirmek maksadıyla söylemiş olsa idi, o zaman bu sözü böyle tercüme etmek doğru olurdu. Fakat bu söz, kala­balık ve izdihamın bulunduğu bir ortam­da söyleniyor ise, sözün anlamı, söylen­miş olduğu o ana ve o an ile bitişik olan yakın gelecek zamana aittir. Bu taktirde de anlam şöyle olacaktır: “Ben bu durum­da kadınlar ile tokalaşmıyorum. Veya, tokalaşamayacağım. Çünkü şartlar öyle gerektirmektedir.”

Keleş: Bu şekilde bir anlamlandır­maya gitmemizi gerektiren faktörler var­dır. Bunların birincisi, Arapça’da muzârî fiilin anlamının, şimdiki zaman ve yakın gelecek zaman olmasıdır. İkincisi ise, Hz. Peygamber’in; “Benim bir kadına olan sözüm yüz kadına olan gibidir” ifade­sidir. Bu ifade bize, sözün söylendiği or­tam ve şartlar hakkında yeterli bilgi ver­mektedir. İfadeden anlıyoruz ki biat orta­mı oldukça kalabalıktır. Bu şartlar altın­da Rasûlullah; kadınlar adına kendisiyle biatleşmeye gelen temsilci kadına yuka­rıdaki sözüyle şunu anlatmak istemiş ol­malıdır: “Şartları görüyorsunuz, ben bu durumda hanımlar ile tokalaşamayacağım, sizinle biatleşmem söz iledir, sizinle sözlü biatleşiyorum.” İfadelerin bütünü­nü, vaki olan bir olay bağlamında düşün­düğümüzde, verdiğimiz bu anlamların isabeti daha iyi anlaşılacaktır. Ancak ifa­deleri, dîni bir hüküm çıkarmak için oku­yup anlamak istediğimizde ise, o ifade­lerin kastetmediği anlamları anlamamız kaçınılmaz olacaktır.

Keleş: Biat esnasında Ümeyme ile Rasûlullah arasında geçen diyalogda ko­nuyla ilgili önemli bir nokta daha vardır. Bu da, Ümeyme’inin tokalaşmak isteme­sidir. Rivayetlerde değişik ifadeler ile an­latılan bu tokalaşma isteği açıktır. Söz konusu talepten hareketle şöyle bir so­nuç çıkarabiliriz: Hz. Peygamber’in (a.s.) zamanında değişik vesileler ile kadınlar erkeklerle tokalaşabilmektedirler. Şayet böyle bir sosyal alışkanlık olmamış olsa idi, rivayetlerde zikredilen hanımların ga­yet rahat bir şekilde Rasûlullah ile toka­laşmayı talep etmemeleri gerekirdi.

Keleş: “Ben kadınlar ile tokalaş­mıyorum ” ifadesi için şöyle bir yorum yapmamız mümkündür: Rivayetlerden ve özellikle de Âişe’nin kullandığı üslup­tan, Âişe’nin olay anında hazır bulundu­ğu anlaşılmaktadır. Biat işleminin başın­dan sonuna kadar müşahidi olmuş ol­malıdır ki, Rasûlullah’ın elinin hiçbir kadı­nın eline değmemiş olduğunu görebilsin. Hadislerdeki ifadeler, Âişe’ye ait bir kana­ati göstermekten daha ziyade, bir müşa­hedeyi anlatmaktadır. Biat olayında Hz. Peygamber’in kadınların ellerini sıkmayıp, onlardan söz ile biat alması ve özel­likle de el sıkmayacağını belirtmesi, onun şahsi hassasiyetinin bir sonucu olabile­ceği gibi, bu davranışında Âişe’nin kıs­kançlığı faktörü de olabilir. Bunun bir ih­timal olabileceğini düşünüyoruz. Çünkü, Hz. Peygamber’in eşlerine karşı çok na­zik ve hassas olduğu, onların incinme­sine neden olabilecek şeylerden bilhas­sa kaçındığı bilinmektedir. Âişe’nin ise, Rasûlullah’ın hanımları arasında hem ayrıcalıklı bir yerinin olduğu,^[102] hem de hanımlar arasında en kıskanç ve en genç hanım olduğu bir gerçektir.^[103] İşte bu pozisyondaki bir hanımın müşahe­desi altında yapılan bir biatleşmede, Hz Peygamber’in davranışı üzerinde çok az da olsa bir etkisinin olmuş olduğunu dü­şünüyoruz.

Keleş: Bu rivayetlerden, tokalaşma­nın haram olduğu hükmünü çıkarma­nın isabetli olmadığını şöyle izah edebili­riz: Bazı alimlerin anladığı gibi, bu söz ile kadınlarla tokalaşmanın haramlığı kas­tedilmiş olsa idi, diğer rivayetlerde belir­tilen Ömer’in tokalaşması, diğer saha­benin kadınlar ile teması onaylanamaz­dı. Ebû Mûsa’nın kavminden bir kadına saçlarını yıkatıp taratması, tokalaşma­dan aşağı bir temas sayılamaz. Yine Hz. Peygamber’in bir cariyenin elinden tuta­rak Medine’nin her yerinde gezdirmesini, sadece onun tevazuu ile açıklayamayız. Şayet bu cariyenin elinden tutması onun bir tevazuunun^[104] sonucu ise, yukarıdaki rivayetlerde belirtilen tokalaşmamasının da, ona ait bir hassasiyetin sonucu olarak kabul etmek gerekir.

Keleş: Rivayetlerde özellikle vurgula­nan Hz. Peygamber’in kadınlar ile tokalaşmadığını belirtmesi, bu fiilin ümmeti için de yasak olmuş olduğunu bildirmek istese idi, “Ben tokalaşmıyorum” yerine, “Ümmetime kadınlar ile tokalaşmak ha­ramdır”, veya “helal değildir” buyurması gerekirdi.

Keleş: Nakletmiş olduğumuz riva­yetlerde metin bakımından gördüğümüz bir diğer problem de, Ömer’in biat almak için gittiği evdeki kadınlar ile yaptığı biatleşmedir. Bu rivayette bazı detayların bir şekilde eksik kaldığı açıktır. Rıza Savaş’ın tespit ettiği gibi, muhtevanın bozuldu­ğu doğrudur. Kapının dışından uzatılan el ile (Ömer’in eli), içeriden uzatılan elin (hanımların elleri) ne olduğu ifade edil­memiştir. Bu eller karşılıklı olarak havada kalmadığına göre, temsilen bir hanım­la bile olsa tokalaşmanın olması gerekir. Böyle bir tokalaşmadan bahsedilmedi­ğine göre bu noktanın rivayetten sansür edilerek hakim paradigmanın yönlendir­mesi doğrultusunda düşürülmüş olduğu­nu düşünmemiz gerekmektedir.

Ayrıca, Mekke’de alınan biat esnasın­da Ömer’in kadınların ellerini sıkmış ol­duğunu bildiren rivayet, diğer rivayetle­re istinaden tokalaşmanın haram olduğu hükmünü çıkarmanın zor olduğunu gös­teren çok önemli bir delildir.

Sonuç:

Keleş: Çağdaş yaşamın müslümanlar nezdinde ortaya koyduğu önemli prob­lemlerden biri de kuşkusuz kadın erkek ilişkisidir. Sosyal hayatın çeşitli katman­larında, farklı etkinlik ve münasebetlerde ortaya çıkan bu problemin en göze ba­tan cephesi tokalaşmadır. Ülkemiz başta olmak üzere, modernitenin getirdiği ya­şam biçimini ve sosyal hayatın şartları­nı bir türlü tarihsel İslam’ın öngördüğü ölçüler çerçevesinde uzlaştıramayan ülke ve toplumlar, zikrettiğimiz alanlarda çok ciddi sorunlar yaşamaktadırlar.

Keleş: Bizce bu yaşanan sorunla­rın kaynağı, din ve onun mesajları değil­dir. Sorun, dini ve dinin mesajlarını oku­yuş ve anlayış yöntemimizdir. Müslüman alimlerin zihinsel inşalarında oldukça et­kili olan İslam’ın tarihi tatbikatı ve geç­mişi oluşturan paradigmalar, çağdaş so­runları çözebilmede çok önemli bir engel oluşturmaktadırlar.

Keleş: Bu nedenle rivayetleri, ihtiva ettikleri asıl/esâsî anlamlarıyla değil, se­mantik olarak bizim kültürümüzü, tari­himizi, etkisinde olduğumuz paradigma­yı yansıtan anlamlar ile okuyup anlıyo­ruz. Böylece, din ve onunla ilgili rivayet­ler bize kendilerine ait olan anlamları ifa­de edememekte, biz; bize ait olan anlam­lar ile onları anlamaktayız.^[105]

Keleş: Hadis külliyatlarında tahriç edildikleri “kitap” ve “bab” başlıkları ve ihtiva ettikleri anlamlar itibariyle de ta­mamen biat konusuna ait olan rivayet­ler, asıl anlamları yapılan bu tarihi olay­lardaki Rasûlullah’ın davranışını tespit­ten ibaret iken, İslam Dini’nin kadın erkek ilişkilerini düzenleyen dini ilkelere dönüş­müştür.

Keleş: Kuşkusuz bu dönüşümü sağ­layan bizim okuyuş tarzımızdır. Bu oku­yuş tarzında rivayetler ile olan ilişkimiz, onları, kurmayı istediğimiz dünyayı oluş­turacak malzemeler olarak algılamak­tır. Nitekim öyle de olmuş ve bu rivayet­ler, Hz. Peygamber’in bireysel bir tercihi olmaktan çıkıp, bütün ümmetini bağla­yan, bütün müslümanlar için her zaman ve mekanda geçerli olan bir yasağa dö­nüşmüştür. Bu dönüşüm, konuyla ilgi­li rivayetleri birlikte bir bütün olarak de­ğerlendirdiğimiz taktirde gözden kaçma­maktadır.

Keleş: Mekke’nin fethini mütea­kip alınan biat töreninde Ömer’in ka­dınlar ile tokalaştığını bildiren rivayetin, muteber hadis külliyatlarında değil de, Kurtubî’nin tefsirinde nakledilmesini, bu dönüştürme ve muhteva üzerinde deği­şiklik yapma yaklaşımından başka bir şeyle izah edemeyiz.

Keleş: Ümmü Atiyye’nin Hz. Peygamber’in Medîne’li hanımlar ile yap­mış olduğu biatı anlatan rivayetinde; Ömer’in kapının dışından, kadınların da içerden ellerini uzattıklarını ifade eden ri­vayeti nakleden muteber kaynaklarımız, bu ellere ne olduğu konusunda hiçbir bil­gi vermemişlerdir. S. Ateş’in haklı olarak yaptığı yoruma göre, bu ellerin tokalaşmış olması gerekmektedir. Ancak bu to­kalaşma durumunu onaylamayan hakim paradigma, dönüştürücü et­kisiyle bu elleri havada, sonuçsuz bir eylem olarak bırakmıştır.

Keleş: Zekeriya Güler, bu hususi olay­dan (biatleşme olayından) genel bir hü­küm çıkarmaya engel olmadığından ha­reketle, Rasûlullah’ın kadınlar ile tokalaşmamasını, bütün müslümanlar için to­kalaşmayı yasaklayan bir emir olarak değerlendirmiştir. “Sebebin hususiliği hükmün umumiliğine engel değildir” prensibini dikkate alırken, bu prensip­ten çok daha önemli olan bir kısım ilke­ler göz ardı edilmiştir. Örneğin, “haram” hükmünün verilebilmesi için kafi de­lilin gerektiği ilkesi bu konuda dikkate alınmamıştır.^[107] Bu rivayetlerin hiçbir şe­kilde kati delil olma özelliği taşımadığı ise aşikardır.

Keleş: Yine, Hz. Peygamber’in; “ben bunu sevmiyorum”, “ben bunu sevi­yorum” gibi özel durumlarının, bü­tün ümmet için teşrîi bir değer taşı­madığı prensibi nazara alınmamıştır. Rasûlullah’ın bir fiili işlemeyip de terk etmesi durumunu değerlendiren Şâtıbî konumuz bakımından çok önemli olan şu örnekleri vermektedir:

“Terk; ya mutlak olur, ya da bir hale özel olur. Mutlak olarak terk edilen şe­yin durumu açıktır. Bir hale özel olan terke ise Rasûlullah’ın şu olaydaki şahit­liğe yanaşmamasını örnek verebiliriz: Bir zat, çocuklarından sadece birine bu­lunduğu bağışa Rasûlullah’ı şahit tut­mak ister. Rasûlullah ona; “Çocukların­dan her biri için buna benzer şeyler verdin mi?” diye sorar. Adam; “hayır” cevabı verince şöyle buyurur: “Benden başkasını şahit tut. Çünkü ben bir haksızlığa şahitlik etmem.”^[108]

Görüleceği üzere Hz. Peygamber, “Ben şahit olmam” buyuruyor, ancak bu ifadeden başkalarının da şahitlik yapmasının haram olduğu sonucu çık­mamaktadır.

Şâtıbî’nin vermiş olduğu diğer bir örnek de şöyledir:

“Caiz olan bir şeyin, yaratılış icabı hoşlanılmaması ve bu yüzden terk edil­mesidir. Mesela, Rasûlullah keler ye­meye yanaşmamış ve “haram mıdır?” diye soruluncu da; “hayır”, ancak be­nim memleketimde bulunmaz. Bu yüz­den de onu yemeyi içim çekmiyor”, de­miştir. Bu mübah olan bir şeyin cibilli bir özellikten dolayı terk edilmesidir. O şeyin işlenmesinde her hangi bir sakın­ca yoktur.”^[109]

Keleş: Hz. Peygamber, insanların içinde bulundukları koşulları, kültürel ve coğrafi şartları dikkate almıştır. Onları zorlayacak şeylerden şiddetle kaçınmış­tır. Çünkü, Allah bu dini insanlara zorluk olsun diye indirmediği gibi, Rasûlü’nü de insanlara zorluk çıkarsın diye gönderme­miştir. Aksine Hz. Peygamber ümmeti­ne sürekli; “Kolaylaştırın, zorlaştırmayın” diye tenbihte bulunmuştur.

Keleş: “Ben kadınlar ile tokalaşmıyorum”sözü ile ümmetinin/tüm müs­lümanların da tokalaşmalarını yasakla­mak istemiş olsa idi, böyle bir üslup kul­lanmazdı. Nitekim yasaklamış olduğu şeyler için böyle bir üslup kullanmamış­tır. Biat aldığı ortamda, ümmetinin en kalabalık olduğu durumlarından birin­de, topluca yasağı duyurma imkanının olduğu bir ortamda açıkça; “Ümmetimin erkeklerine, kendilerine nikahı düşen ha­nımlar ile tokalaşmak helal değildir” bu­yurması gerekirdi.

Keleş: Böyle kesin bir yasaklama ge­tirmediği gibi, kendisine vekaleten ha­nımlar ile tokalaşan Ömer’e de mani’ olmamıştır; tam tersine, izin vermiştir. Ömer’e haram olmayan tokalaşmanın bugünün müslümanlarına haram olma­sı ise kabul edilemez.

Keleş:  Burada şöyle denilebilir:

Ömer’in tokalaşması biat ile ilgilidir. Gü­nümüzde ise tokalaşma selamlaşma­nın bir gereğidir. İkisi bir değildir. Dolayı­sıyla Ömer’in tokalaşması, bugünkü se­lamlaşma anlamındaki tokalaşmaya kı­yas edilemez. Böyle bir yaklaşımın, aynı zamanda, tokalaşmanın haramlığı için de geçerli olduğunu söylememiz gere­kir. Bu durumda da, biat konusundan se­lamlaşma anlamındaki tokalaşmayı ya­saklama vardır. Kaldı ki, kadınlar ile toka­laşma hangi amaç ile olursa olsun, dinin her hangi bir nassı ile yasaklanmamıştır. Bu şekilde bir itirazın bizim tezimizi çü­rütmeyeceği açıktır.

Keleş: Sonuç olarak, aktarmış ol­duğumuz rivayetler ve benzerlerini de­lil kabul ederek, kadın erkek tokalaşma­sı İslam Dini’ne göre “haramdır” demek mümkün değildir. Kadın ile erkeğin to­kalaşmasını haram olarak ispat etmek için bu delillerin dışında başka kati de­liller bulunması gerekir. Ancak, bir müs­lüman bireysel bir tercih olarak; “Ben, Hz. Peygamber’in biat konusunda bile olsa kadınlar ile tokalaşmamasını kendim için örnek kabul edip tokalaşmıyorum” derse, buna kimse bir şey diyemez. Fakat, kadınlar ile toka­laşanların haram işlediğini söylemek veya onları Rasûlullah’ın yapmadığı bir şeyi yapıyor olarak suçlamaya ge­lince, bunun kabul edilebilir bir tavır ol­madığını da söylememiz gerekir.

 

---